Artykuł opisuje historię pereł naturalnych – ich udział w życiu człowieka, religii, cywilizacji. Ukazuje ich elipsojdę aktywności w życiu społecznym do momentu pojawienia się pereł hodowanych. Część druga opisuje perły hodowane – pierwsze próby, porażki, sukcesy – ludzi, którzy stworzyli dzisiejszy rynek pereł.
HISTORIA PEREŁ
Historia pereł to historia ludzkości. Początkowo miały one znaczenie obrzędowe, a z czasem kultowe, magiczne, lecznicze.
HISTORIA PEREŁ NATURALNYCH
Pierwsze perły, jak się powszechnie uważa, znajdowano przy poszukiwaniu pożywienia. Dzięki ich okrągłemu kształtowi i pięknemu połyskowi jawiły się jako cuda natury, którym nasi przodkowie okazywali respekt, podziw, a z biegiem czasu zaczęli ich używać do zdobienia przedmiotów i osób. Nie da się jednak precyzyjnie ustalić początków wykorzystania perły jako elementu ozdobnego. Najstarsza perłowa biżuteria to naszyjnik, który odkryto w sarkofagu przy wykopaliskach w Susa, w pałacu królów perskich. Wiek naszyjnika, który obecnie można oglądać w Egipskim Muzeum w Kairze, szacowany jest na ok. 4300 lat.
Perły zapisały się w najstarszych księgach historii, towarzyszyły rozwojowi wielkich cywilizacji i religii. Czytamy o nich w Shuiging, najstarszej księdze Chin (2350 r. p.n.e.), w indyjskich świętych księgach zwanych Wedami (2300 r. p.n.e.), wspomina o nich Biblia i Homer. W buddyzmie traktowane były jak talizmany spełniające życzenia i przynoszące ulgę w cierpieniu.
Jak podają historyczne przekazy, w starożytności istniały dwie ważne trasy handlowe, którymi przewożono perły: jedna prowadziła z Indii przez Zatokę Perską w kierunku Asyrii (dzisiejsze wybrzeże Libanu i Syrii), a druga z Zatoki Perskiej przez Morze Czerwone do Egiptu (Aleksandrii). Perły pochodzące zarówno z Indii, jak i Zatoki Perskiej były już bardzo wcześnie dostępne cywilizacjom Bliskiego Wschodu. Na Zachód zaczęły docierać po podbiciu Egiptu i podbojach Aleksandra Wielkiego na Bliskim Wschodzie (336-323 r. p.n.e.) Zainteresowanie nimi było wtedy tak duże, że Aleksandria stała się światowym centrum handlu perłami. Nieco później swój „okres perłowy” przeżywała także Grecja, a punktem kulminacyjnym perłowego szaleństwa stały się czasy Cesarstwa Rzymskiego. Wtedy to obrobiono największą ilość kamieni szlachetnych i pereł, w całej historii ludzkości. Liczne, co ciekawsze „epizody perłowe”, zostały spisane przez Pliniusza Starszego („Historia Naturalna” – księga XXXVII). Najbardziej znanym jest bodajże zakład Kleopatry z Markiem Antoniuszem – wielbicielem licznych wystawnych kolacji. Kleopatra założyła się, że spożyje posiłek o wartości 60 milionów sesterców (ok. 25 ml złotych – jednakże kwota ta nie odzwierciedla rzeczywistej wartości tych pereł z uwagi na nieporównywalne z obecnymi warunki życia w tamtej epoce). Kazała sobie podać kielich wypełniony octem, poczym rozpuściła w nim jedną ze swoich słynnych bliźniaczych pereł zdobiących „płatki” jej uszu. Po wypiciu zawartości kielicha, nie zdążyła uczynić tego samego z drugą perłą, gdyż sędzia uznał jej zwycięstwo.
Przez długi czas – i nie zmieniło się to do dziś – perły były atrybutem świadczącym o zamożności i statusie społecznym ich posiadacza. Były również uważane za klejnot przynoszący właścicielowi szczęście. O ich wyjątkowości świadczył chociaż by fakt, że były jedynymi klejnotami, w jakie mogły być przyozdobione osoby pogrążone w żałobie – był to okres, kiedy ozdabianie się innymi klejnotami w trakcie trwania żałoby, było zabronione. Przypuszcza się, że właśnie wtedy powstał mit, że perły przynoszą łzy. Jego autorstwo przypisuje się handlarzom kamieni szlachetnych zazdrosnych o handlowe powodzenie pereł.
W miarę przemijania świetności Cesarstwa Rzymskiego zainteresowanie perłami malało. W katolickim średniowieczu perła znajdowała zastosowanie jako kosztowny klejnot do ozdabiania obrazów i przedmiotów sakralnych. Od IX wieku, po próbach Karola Wielkiego dorównania przepychem perłowym władcom rzymskim, zainteresowanie nimi zaczęło gasnąć. Potem jeszcze w czasie wypraw krzyżowych w XII wieku na krótko zachwyciły Europejczyków. Dopiero odkrycie ameryki przez Kolumba wznieciło na nowo zainteresowanie perłami, które napływały do Europy z Zatoki Kalifornijskiej i Panamskiej jak również Morza Karaibskiego ( wybrzeże Kolumbii i Wenezueli). Okres ten nazwany został przez historyków „epoką pereł”.
W wieku XVI i XVII zwrócono uwagę na słodkowodne perły rzek europejskich. Nie był to jednak pierwszy kontakt z perłami słodkowodnymi, gdyż już w VII w. p.n.e. Fenicjanie sprowadzali je do Europy z angielskich i szkockich rzek. Na Starym Kontynencie perła była postrzegana jako klejnot niedrogi i używano ją głównie do ozdabiania szat i przedmiotów liturgicznych. Warto wspomnieć, że był nawet okres, w którym wyłączność łowienia muszli z perłami posiadały klasztory.
Na przestrzeni XVIII i XIX wieku nastąpił kolejny spadek zainteresowania perłami, tym razem za przyczyną diamentów. Wynalezienie pod koniec XVII w. przez włoskiego jubilera Vincenta Peruzzoto szlifu brylantowego przyczyniło się do osłabienia pozycji pereł jako królowej kamieni szlachetnych. Efekt ten wspomogło również rozpoczęcie produkcji bardzo dobrej jakości imitacji pereł w Wenecji.
Około roku 1850 handel perłami przeżył ostatni rozkwit. Ich głównym odbiorcą stała się nie arystokracja, ale bogate mieszczaństwo. Obok Londynu Paryż stał się siedzibą międzynarodowego handlu perłami. Mimo, że trend perłowy zaczyna słabnąć, to stan taki utrzymuje się jeszcze do I wojny światowej. Na początku XX w. na światowym rynku jubilerskim zaczęły się pojawiać perły hodowane. Początkowo były one traktowane przez handlarzy jak kiepskiej jakości imitacje, ale w roku 1926 zostają uznane przez Międzynarodowy Kongres Jubilerów za perły kultywowane.
Obecnie perły naturalne pozyskuje się w bardzo małych ilościach, głównie w Zatoce Perskiej, a prym światowej popularności pereł przejęła perła hodowana.
HISTORIA PEREŁ HODOWANYCH
Fascynacja człowieka perłami już od dawna inspirowała go do odtworzenia ich piękna. Pierwsze próby wyprodukowania perły sztucznej zostały opisane w drugim wieku p.n.e. W wieku XIII Chińczyk Yu Shun Yang spod Szanghaju przeprowadził pierwsze próby wyhodowania perły, polegające na przyklejaniu figurki siedzącego Buddy na wewnętrznej stronie muszli małża słodkowodnego. Pierwszym który próbował wyhodować perły w Europie, był Carl von Linne (ok. 1761 roku) – wprowadzał on jądro do wnętrza małża przez wyżłobiony otwór w muszli, który następnie zatykał kawałkiem drewna. Tę samą metodę zastosował w roku 1884 Bauchon-Brandely, który przeprowadził pierwsze doświadczenia na małżu Pinctada margaritifera na Tahiti. Mniej więcej w tym samym czasie pojawiły się pierwsze perły australijski wyhodowane przez G.S. Streeter w Zatoce Roebuck. Natomiast w Japonii, którą uważa się za kolebkę przemysłu perłowego, pierwsze perły wyhodował Kokichi Mikimoto. Urodzony w 1858 roku w Toba w prefekturze Mie Mikimoto już w młodości podejmował próby ratowania zmniejszających się zasobów małż w Ago Bay i całkiem przypadkowo wpadł na pomysł wyhodowania perły. Mimo, że początki były trudne to w roku 1903, po czteroletnich doświadczeniach prowadzonych na małżu Pinctada martensii w Ago Bay i na wyspie Toba, odniósł sukces. Metoda umieszczania jądra między płaszczem a muszlą małża pozwalała wyhodować tylko perły półkuliste, zwane perłami skorupowymi (dziś znane pod nazwą Mabe). I choć nie udało mu się pierwszemu wyhodować perły kulistej, to jednak właśnie on uważany jest za pioniera przemysłu hodowli pereł w Japonii. Należy dodać, że to właśnie ten człowiek wyznaczył trend perłom hodowanym na całym świeci i stworzył przemysł hodowli pereł taki jaki mamy obecnie.
Metoda hodowania pereł kulistych, która po niewielkich udoskonaleniach jest obecnie praktykowana, pochodzi od Japończyka Tatsuhei Mise (1880-1924). On jako pierwszy przy udziale małża Pinctada martensii wyhodował kulistą perłę, którą następnie pokazał w 1904 roku wybitnemu morskiemu biologowi dr Kishinoye. W tym samym czasie inny Japończyk – Tokishi Nishikawa (1874-1909), późniejszy zięć Kokichi Mikimoto, również wyhodował kulistą perłę. Jego technika niczym nie różniła się od techniki stosowanej przez Mise.
Kilka lat później Kokichi Mikimoto przy pomocy swojego pracownika i kolegi Otokichi Kuwabara odkrył również inny, bardziej skomplikowany i obecnie nie stosowany sposób wyhodowania perły kulistej. Na uwagę zasługuje niemiecki zoolog F. Alverdes z Marburga, który był bliski odkrycia sposobu utworzenia hodowanej perły kulistej. On pierwszy przeprowadzał doświadczenia z komórkami nabłonkowymi płaszcza, które, jak się później okazało, były brakującym ogniwem w tworzeniu pereł kulistych.
Minęło wiele lat zanim rodziny Mise, Nishikawy i Mikimoto zaczęły wspólnie pracować na światowy sukces perły hodowanej z Japonii. Dziś w Koshikojima w prefekturze Mie stoi pomnik upamiętniający zasługi Mise, Nishikawy i Mikimoto, które pomogły perle hodowanej godnie zastąpić perłę naturalną na światowym rynku jubilerskim.
Mirosław Stańczyk
BIBLIOGRAFIA:
1. Strack E. (1990) „Perlenfübel” – Rühle Diebener Verlag Stuttgart 70.
2. Brown G. „ North Queensland mabe pearls“ – Gemmologie. Z. Dt. Gemmol. Ges. 50/4, 2001
3. Caseiro J. (1993) “L` Huitre perliere de Polinesie – biomineralisation, parameters et processus de croissance, effets chromatiques dans la coquilleet la perle de Pinctada Margaritifera” – praca doktorska przedstawiona na Uniwersytecie Claude Bernard – Lyon przez Jose Casiero w 1993 r.
Artykuł – Historia pereł – ZEGARKI and BIŻUTERIA – wrzesień 2002, str. 32-34